Indiańskie zamki obronne

Indiańskie zamki obronne na Południowym Zachodzie USA

Typowy obraz Indiania, który rysuje się wciąż przed oczami wielu ludzi to albo romantyczny wizerunek dzikiego wojownika pomalowanego w barwy wojenne, pędzącego na mustangu przez prerię albo skalpującego wrogów, lub ten bardziej współczesny: zaniebdanego pijaka lub chytrego bogacza chcącego zarobić na budowie kasyna. To oczywiście stereotyp i tylko cześć prawdy, jakiś tylko wycinek świata indiańskiego. Indianie tworzyli w przeszłości także wysoko rozwinięte kultury, niczym nie ustępujące innym kulturom świata i żyją nadal dzisiaj, próbując odnaleźć się jakoś we współczesnym świecie i wielokulturowym społeczeństwie amerykańskim. Nie wszyscy Indianie żyli tylko w tipi i polowali na bizony, że wśród nich kwitły także kultury osiadłych rolników, znających zaawansowane metody uprawy roli (m.in. sztuczne nawadnianie) oraz architektów potrafiących budować kilkupiętrowe domy z kamienia, niektóre z nich bedące prawdziwymi fortecami podobnymi do średniowiecznych zamków europejskich. Taką właśnie kulturę stworzyli Indianie Pueblo.

Skalne „zamki” i „fortece” indiańskie

Największy rozkwit kultury Indian Pueblo przypadł pomiędzy 1000 a 1300 rokiem n.e. Wtedy to powstały słynne osady i miasta klifowe, budowane na szczytach płasko ściętych gór lub w niszach skalnych. Jednak przed końcem tego okresu Indianie opuścili swoje siedziby położone w północnej części Południowego Zachodu: w Kolorado, Utah i pogranicznych terenach Arizony i Nowego Meksyku i przenieśli się na południe, na tereny dzisiejszej środkowej i wschodniej Arizony oraz do północnej części dorzecza rzeki Rio Grande w Nowym Meksyku, gdzie żyją do dnia dzisiejszego. To opuszczenie przez Indian Pueblo wielu dawnych osiedli stanowi do dzisiaj jedną z wielkich tajemnic i zagadek archeologii Południowego Zachodu. Także i później, po wielkiej migracji na południe, Indianie Pueblo nie zaprzestali wznosić obronnych osiedli. Oczywiście tak jak wcześniej, tylko część z nich była budowana w ten sposób, część zaś to były zwykłe osiedla bez murów i wież strażniczych.

O niektórych pueblach, jako o trudnych do zdobycia obronnych miejscach, czy wręcz fortecach wspominają już kroniki zapisane przez pierwszych Europejczykow na Południowym Zachodzie – konkwistadorów hiszpańskich. Wyprawy konkwistadorów miały na celu odnalezienie i zagrabienie bogactw, jakie konkwistadorzy spodziewali się znaleźć podobnie jak wcześniej w imperiach Azteków i Inków w Meksyku i Peru. Należy tu wspomnieć przede wszystkim o dwóch pierwszych ekspedycjach hiszpańskich, z których jedną kierowali Panfilo de Narvarez i Cabeza de Vaca (1529-1536), drugą dowodził Francisco Vásquez de Coronado, w latach 1540-42. Chodziło głównie o odnalezienie mitycznych tzw. Siedmiu Miast Ciboli, legendarnych miast opływających w bogactwa, które według legendy miał założyć nie mniej mityczny od samych miast biskup z Lizbony. W trakcie tych wypraw odkryto co prawda kilka „miast” indiańskich (nazwanych później przez Hiszpanów pueblami), ale były to głównie osiedla Indian Zuni, jednego z plemion Indian Pueblo. Jak podają kronikarze towarzyszący ekspedycji hiszpańskiej zamiast spodziewanych bogactw, złota i klejnotów, w obfitości znaleziono tam jedynie kukurydzę, fasolę i drób hodowlany (indyki).

Konkwistadorzy zaobserwowali także, że Indianie strzegli zapasów żywności w niektórych budynkach w pueblach, oraz że niektóre puebla były jakby specjalnie zbudowane w trudno dostępnych miejscach, w kanionach lub na szczytach łatwych do obrony wziesień, jakby z góry zaplanowanym obronnym przeznaczeniem takich osad. Kronikarze zanotowali także, że niektóre osiedla otoczone były murami (być może obronnymi), z wąskimi otworami strzelniczymi i przeznaczonymi do obserwowania sytuacji poza pueblem. Innym elementem architektury obronnej były także wyższe niż pozostałe budynki wieże, z których także można było się skutecznie bronić. Oczywiście niektórzy archeolodzy spekulują, czy aby na pewno te mury i wieże miały za zadanie ochronę ludzi, jednak bardzo dużo faktów przemawia za takim właśnie, obronnym charakterem niektórych puebli. Wiele pozostałości takich murów i wież znajdowana jest przez archeologów w trakcie wykopalisk archeologicznych. Indiańska tradycja ustna, wciąż żywa wśród różnych grup Pueblo mówi także o walkach w przeszłości, które doprowadziły do migracji ich przodków z północy oraz, że musieli oni budować takie obronne osiedla, żeby chronić swoje rodziny i zapasy żywności przed wrogami.

Często archeolodzy i historycy, ale także zwykli turyści zwiedzający ruiny dawnych osiedli Indian Pueblo przyrównują te kamienne osady do średniowiecznych zamków obronnych z Europy. Ta analogia, choć może nieco przesadzona, to jednak pokazuje jak ogromne wrażenie na współczesnych ludziach wywierają te niezamieszkałe już od setek lat budowle. Faktycznie zostały zbudowane prawdopodobnie właśnie dla obrony, podobnie jak były budowane średniowieczne grody i zamki obronne w Polsce i całej Europie. Samo ich ulokowanie w trudno dostępnych wnękach i niszach skalnych na stromych ścianach kanionów oraz na płasko ściętych szczytach gór (tzw. mes), wyraźnie mówi, że ludzie którzy je budowali czynili to, bo chcieli się obronić przed jakimiś napastnikami. No właśnie, tu powstaje problem przed kim tak bardzo chcieli się obronić starożytni Pueblosi, w czasie gdy na kontynencie amerykańskim nie bylo jeszcze Europejczyków?

Otóż wiadomo, że na Południowym Zachodzie dochodziło do walk i wojen nie tylko pomiędzy Indianami i białymi osadnikami, ale także pomiędzy samymi Indianami. Prawdopodobnie Indianie Pueblo, którzy wznieśli te imponujące budowle walczyli między sobą. Wiadomo, że dawniej było (i jest do dnia dzisiejszego) wiele różnych grup Indian Pueblo, które choć mają podobną kulturę, to jednak różnią się między sobą pewnymi zwyczajami i językiem. Prawdopodobnie ich wrogami mogli być także Indianie Navaho i Apacze, którzy około XIII-XV wieku przywędrowali na Południowy Zachód z dalekiej północy, bo aż z terytorium dzisiejszej Kanady. Z terenu dzisiejszych stanów Utah i Nevada na Indian Pueblo napadali też prawdopodobnie przodkowie dzisiejszych Indian Ute. Zarówno Navahowie, Apacze i Ute byli koczownikami i myśliwymi, a nie osiadłymi rolnikami jakimi byli Indianie Pueblo. Łakomym kąskiem były więc dla nich produkty rolne Indian Pueblo. Napadali więc często na nich zagarniając im żywność, a także uprowadzając kobiety na żony. Proceder ten znany był także i później, w czasie kolonizacji europejskiej i amerykańskiej. Jak podają hiszpańskie, a później amerykańskie kroniki i dokumenty Indianie Pueblo albo handlowali ze swoimi niespokojnymi sąsiadami żyjąc z nimi we względnej zgodzie, albo musieli się przed nimi bronić, gdy nastawał okres zawieruchy wojennej. Echa tych zdarzeń przetrwały także w tradycji ustnej tych plemion i są powtarzane z pokolenia na pokolenie. Z opowieści znajomego Indianina z plemienia Jemez Pueblo, z Nowego Meksyku wynika, że Indianie Pueblo i Navahowie od zawsze albo się kochali, albo nienawidzili.

Wydaje się, że jedną z głównych przyczyn tych walk i napadów były trudne warunki środowiskowe, tak charakterystyczne dla Południowego Zachodu, a w których przyszło żyć Indianom Pueblo. Czasem zdarzały się w przeszłości długotrwałe, katastrofalne susze (trwające nawet kilkanaście lub kilkadziesiąt lat). Brakowało wówczas zarówno zwierzyny, na którą można było polować, dziko rosnących jadalnych roślin, jak też było mało wody do uprawy roli. Narastała wtedy potrzeba ochrony zbiorów, żywności, ale także samych siebie przed wrogami. Tak więc odpowiedzią Indian Pueblo była m.in. budowa takich skalnych fortec, do których prowadziły strome ścieżki, gdzie część drogi można było pokonać tylko po drabinach.

Ta umiejętność budowy obronnych osiedli przydała im się także, gdy na Południowy Zachód wkroczyli europejscy najeźdźcy, Hiszpanie. Przodkowie dzisiejszych Indian Jemez Pueblo wybudowali wiele obronnych puebli na szczytach gór, położonych m.in. obok współczesnego rezerwatu Indian Jemez. Dzisiaj są już niezamieszkałe, jednak Indianie Jemez nadal czują się z nimi bardzo związani, są one dla nich świętymi miejscami, w których mieszkali ich przodkowie. O jednym z takich obronnych puebli, położonym na szczycie mesy krąży legenda, że było ono tak trudne do zdobycia dla żołnierzy hiszpańskich, że przez kilka miesięcy bezskutecznie je oblegali. Prowadziła do niego tylko jedna, ukryta przed obcymi ścieżka. Pewnego dnia jeden z żołnierzy hiszpańskich zobaczył przypadkowo, jak kobieta z puebla schodziła z góry tą ukrytą ścieżką po wodę. Wówczas Hiszpanie odkryli tą ścieżkę i zdołali zdobyć niedostępną wcześniej dla nich fotecę indiańską.

Mini przewodnik po najsłynniejszych indiańskich pueblach na Południowym Zachodzie USA.

Dzisiaj część z tych starożytnych osad indiańskich opisanych powyżej dostępna jest dla turystów, często funkcjonują one jako parki i pomniki stanowe lub narodowe i są dostępne do zwiedzania. Ten mini-przewodnik nie obejmuje oczywiście wszystkich puebli indiańskich z Południowego Zachodu, a jedynie te najsłynniejsze, opuszczone już dzisiaj starożytne osady i muzea, często wybudowane zaraz przy nich. Oprócz tego wartym polecenia jest także odwiedzenie współczesnych, zmieszkałych dzisiaj puebli indiańskich, czy to Indian Hopi w Arizonie, czy też puebli położonych w Nowym Meksyku, wzdłuż dorzecza rzeki Rio Grande. Można tam zobaczyć choć w części to, jak dawniej żyli Indianie Pueblo. Często tradycyjne ceremonie i tańce obrzędowe mogą też oglądać przyjezdni. Należy się jednak wcześniej zapoznać z zasadami odwiedzania takich puebli, np. niektóre z nich nie pozwalają na fotografowanie lub nagrywanie czegokolwiek, szczególnie dotyczy to wybranych uroczystych ceremonii religijnych, nie wszystkie ceremonie mogą też oglądać obcy.

Arizona:

Navajo National Monument

Canyon de Chelly National Monument

Puebla Indian Hopi i Hopi Cultural Center Museum

Homol’ovi Ruins State Park

Wupatki National Monument

Montezuma Castle i Tuzigoot National Monument

Grand Canyon National Park

a w samym Phoenix muzea: Heard Museum, Pueblo Grande Museum i w Tucson: Arizona State Museum

Kolorado:

Mesa Verde National Park

Canyons of the Ancients National Monument