Kultura Hohokam

Kultura Hohokam rozwijała się na południe od kultury Pueblo, w południowej i środkowej Arizonie oraz w północnej części meksykańskiego stanu Sonora, w okresie od około 450 roku n.e. do II połowy wieku XV, zanikła więc ona na krótko, przed przybyciem pierwszych Europejczyków na Południowy Zachód. Główne regiony, gdzie znajdujemy największe skupiska ludności tej kultury, to m.in. kotliny Phoenix, Tucson, Papagueria (południowo-zachodnia część Arizony i północno-zachodnia meksykańska Sonora) oraz Tonto w środkowo-wschodniej Arizonie.

Ludność kultury Hohokam budowała także kanały irygacyjne i osiedlała się w ich okolicy. Imponująca sieć kanałów nawadniających utrzymywana była przez stulecia, niektóre z nich wychodziły na odległość nawet do 20 i 30 kilometrów od głównych rzek regionu i doprowadzały wodę do pól uprawnych. System kanałów nawadniających w kulturze Hohokam był największy w prekolumbijskiej Ameryce na północ od Peru. Gospodarka ludności kultury Hohokam oparta była przede wszystkim na intensywnym rolnictwie, które z kolei mogło być na większą skalę i z powodzeniem stosowane na półpustynnych i pustynnych obszarach środkowej i południowej Arizony (w większości to teren pustyni Sonora) wyłącznie dzięki sztucznemu nawadnianiu i budowie oraz utrzymywaniu sieci kanałów nawadniających. Rolnictwo oparte było głownie na uprawie kukurydzy, a także dyni i fasoli, agawy, bawełny i amarantu, ale też udomowionego niezależnie w kulturze Hohokam rodzaju jęczmienia (Hordeum pusillum) i tytoniu oraz dzikich ziemniaków. Bardzo duże znaczenie miało również zbieractwo dziko rosnących roślin, np. owocow i kwiatow karnegii olbrzymiej (kaktusa Saguaro), innych kaktusów i opuncji, jadłoszynu, roślin cholla oraz innych jadalnych owoców i orzechów z rożnych krzewów i małych drzew; polowano także na zające, jelenie i górskie owce. W dużej mierze gospodarka ludności Hohokam oparta była także na dalekosiężnym handlu, m.in. z terenami Mezoameryki, Zatoki Kalifornijskiej i Wielkich Równin.

Boiska w kulturze Hohokam (znamy ich ponad 200 z przynajmniej 160 stanowisk na całym obszarze jej rozwoju) są jednym z najbardziej charakterystycznych elementów architektury osad tej kultury i według wielu badaczy także jednym ze wskaźników bezpośrednich powiązań i kontaktów kulturowych z przedstawicielami kultur i cywilizacji mezoamerykańskich. Ich wymiary mieściły się w granicach od 15 x 25 metrów do 30 x 60 metrów; zagłębione były do około 2,5–2,7 metra. Boiska położone są w obrębie dużych stanowisk kultury Hohokam, z reguły będących rodzajami centrów osadniczych dla mikroregionów. Boiska wiązane z kulturą Hohokam i położone najbardziej na północ zlokalizowane są w górnej części doliny rzeki Verde, około 200 km na północ od dzisiejszego Phoenix, w okolicy miasta Flagstaff.

Struktury te mogły służyć jakiejś wersji gry w piłkę, co potwierdzać mogą  znaleziska modeli boisk z postaciami graczy z piłką oraz widzów siedzących na trybunach nad powierzchnią boisk. Hierarchizacji osadniczej (szczególnie jest to widoczne w okresie klasycznym). Proponowane są jednak także inne interpretacje ich funkcji, mogły to być choćby miejsca służące do odprawiania rytualnych ceremonii i tańców (na podstawie m.in. podobieństw do znanych historycznie wiikita, czyli wydzielonych miejsc do tańczenia u Indian Papago) lub miejsca handlu i targów, m.in. z docierającymi tam prawdopodobnie kupcami/szpiegami azteckimi pochteca.

Niezależnie od funkcji boisk z pewnością były one przykładem architektury publicznej. Innymi strukturami zaliczanymi do tego typu konstrukcji związanych także niewątpliwie przynajmniej częściowo z wierzeniami religijnymi i rytuałami były kopce platformowe. Około 1200 roku n.e., we wczesnym okresie klasycznym, w kotlinie Phoenix, a później także na innych obszarach zajmowanych przez kulturę Hohokam zaczęto wznosić duże powierzchniowo i wysokie na kilkadziesiąt centymetrów do ponad pięciu i sześciu metrów rozbudowane kopce platformowe, często o kilku poziomach (tarasach). Na szczytach kopców z okresu klasycznego budowano domostwa, ich liczba wahała się od 1 do nawet 30, same kopce różniły się rozmiarami i prawdopodobnie funkcją. Obecnie znanych jest około 120 dużych kopców platformowych z blisko 100 stanowisk.

Budowanie i utrzymanie kanałów nawadniających, ale także innych struktur architektonicznych, jak boiska i kopce platformowe, szczególnie w późniejszych okresach rozwoju kultury Hohokam (okresy preklasyczny i klasyczny), wymagało mobilizacji, wysiłku i pracy wielu ludzi. Świadczy to z dużym prawdopodobieństwem o możliwości istnienia w kulturze Hohokam jakiegoś systemu egzekwowania pracy i pewnego stopnia kontroli nad społecznością tej kultury przez jej elity.

W kulturze Hohokam najbardziej charakterystyczny styl ceramiczny określany jest terminem Red-on-buff (naczynia zdobione czerwonym malowaniem na płowożółtym, ale też brązowym i czasem szarym tle). Przynajmniej częściowo naczyń tego typu używano równolegle z ceramiką Red-on-brown. Była to zarówno ceramika naczyniowa, jak też wypalane figurki gliniane, zdobione podobnie jak naczynia czerwonym barwnikiem. Ceramika dekorowana w stylu Red-on-buff obejmowała także naczynia zoomorficzne i antropomorficzne.  W jej ikonografii pojawiają się zarówno motywy geometryczne , jak i figuralne ukazujące zwierzęta i ludzi. Do charakterystycznej ikonografii ceramiki Red-on-buff dochodzą przedstawienia antropomorficzne, m.in. grupy tancerzy trzymających się za ręce oraz bardzo charakterystyczny motyw człowieka z koszem na plecach (przytrzymywanym przez opaskę na głowie), trzymającego laskę (rodzaj „pastorału”) w jednej ręce. W ikonografii ceramiki Hohokam pojawia się także motyw ptaka dziobiącego lub pożerającego węża, znany także ze zdobnictwa innych przedmiotów, takich jak zawieszki i inna biżuteria wykonywana z muszli.