Kultura Mogollon/Mimbres

Kultura Mogollon ewoluowała, jak się wydaje, z kultury Cochise, jednej z kultur tzw. pustynnego archaiku Okres rozwoju kultury Mogollon to lata około 200 do 1400/1450 n.e.; był on w dużej mierze „skorelowany” z rytmem zmian kulturowych i chronologicznych innych kultur Południowego Zachodu. Nazwa kultury Mogollon pochodzi od gór o tej samej nazwie (Mogollon Rim) z pogranicza Arizony i Nowego Meksyku, które z kolei nazwane tak zostały na cześć jednego z gubernatorów rządzących Nowym Meksykiem w drugiejdekadzie XVIII wieku, Don Juana Ignacia Floresa Mogollona. Nazwa tej kultury dobrze koresponduje z terenem, który zamieszkiwała, ponieważ zajmowała ona głownie tereny wyżynne i górskie, wraz z małymi dolinami, ale też niżej położone obszary półpustynne, od środkowo-wschodniej Arizony i środkowo-zachodniego i południowego Nowego Meksyku (czyli dorzecza rzeki Małe Kolorado) aż po północno-zachodni Teksas i północne części meksykańskich stanów Sonora i Chihuahua. Kultura, czasem nazywana fazą Mimbres kultury Mogollon, była swoistym fenomenem w rozwoju tradycji kulturowej Mogollon. Rozwijała się w swojej klasycznej formie w stosunkowo krótkim okresie od 1000 do około 1130/1150 roku n.e., a całość tego zjawiska kulturowego możemy zamknąć maksymalnie w ramach czasowych 750–1200 n.e. Teren rozwoju kultury Mimbres to niejako centrum świata kultury Mogollon; była to głównie południowo-zachodnia część stanu Nowy Meksyk oraz przyległe, przygraniczne tereny niewielkiej części Arizony (górne dorzecze rzeki Gila), a także w większym stopniu północna część stanu Chihuahua w północnym Meksyku.

Początkowo ludność kultury Mogollon mieszkała w domostwach półziemiankowych, a w późniejszych fazach wznosiła konstrukcje naziemne typu pueblo, składające się z połączonych ze sobą wielu kamiennych pomieszczeń oraz placów pomiędzy zgrupowaniami budynków. Osadnictwo kultury Mogollon/Mimbres charakteryzowało się m.in. znaczną ilością domostw w jednej osadzie. Budynki wznoszono najczęściej z łączonych gliną otoczaków rzecznych, a czasem także z cegły adobe i obrobionych kamieni piaskowca.

Gospodarka kultury Mogollon opierała się na rolnictwie, choć przypuszcza się, że łowiectwo i zbieractwo miało ważny udział w pozyskiwaniu pożywienia, czemu sprzyjało zamieszkiwanie na terenach wyżynnych, z licznymi lasami i zamieszkującymi je dzikimi zwierzętami, m.in. jeleniowatymi. Równocześnie widać, że nie wszystkie grupy Mogollon od razu przyjmują na dużą skalę rolnictwo (co również mogło się wiązać z tym, że rolnictwo na względnie dużych wysokościach było utrudnione przez krótki sezon wegetacji oraz większą niż gdzie indziej zmienność opadów), a osadnictwo przypomina niekiedy struktury osad charakterystyczne dla społeczności łowiecko-zbierackich.

Najbardziej wyróżniającą cechą kultury Mimbres była bogato dekorowana ornamentem geometrycznym i figuralnym ceramika, wykonywana w tzw. stylu Mimbres Black-on-white. Do produkcji ceramiki używano czerwonej gliny, ale pokrywano ją białym slipem, a później dekoracją w kolorze czerwonym lub czarnym. Ornament geometryczny stanowi około połowy przedstawień malowanych na misach kultury Mimbres i tworzy abstrakcyjny i bardzo skomplikowany wzory i kompozycje. Dominują tu motywy kół, spirali, kwadratów, rombów, czasem tworzących szachownice, oraz trójkątów, linii falistych i linii prostych lub zygzakowatych i równoległych do siebie, tworzących często rodzaj szrafury (ang. hachure). Około 1/3 znanych naczyń kultury Mimbres zdobiona jest natomiast motywami figuralnymi, przedstawiającymi zwierzęta i czasem także ludzi.

Podstawowe formy naczyń to bogato dekorowane półkuliste misy, a w dalszej kolejności naczynia garnkowate, naczynia na wodę ollas i naczynia zoomorficzne. Niektóre dane przemawiają za tym, że wytwórstwem naczyń zajmowały się kobiety. Większość odnajdywanej ceramiki kultury Mimbres pochodzi z kontekstów grobowych, misy były kładzione obok głowy zmarłego lub znacznie częściej nakrywano nimi głowy zmarłych. Często pośrodku naczynia/misy wykonywano intencjonalnie otwór, tzw. kill hole. To celowe dziurawienie mis i przykrywanie nimi głowy lub twarzy zmarłego miało prawdopodobnie służyć wydostaniu się duszy zmarłego z ciała i podroży w zaświaty lub też wydostaniu się „duszy” samej misy, która miała wędrować razem ze zmarłym.

W sztuce naskalnej kultury Mogollon/Mimbres, wyróżnia się jej cztery główne style. Zdecydowanie najbardziej znany i rozprzestrzeniony terytorialnie był styl Jornada, w obrębie którego przedstawiano m.in. zwierzęta – pumy, owce górskie, węże, ryby, kijanki, ptaki (m.in. papugi, drozdy, kukawki i orły), a ponadto owady i insekty oraz postacie antropomorficzne, często z bogato dekorowanymi ciałami (motywy schodkowe być może symbolizujące chmury, zygzaki oraz linie) lub maskami. Bardzo liczne są też motywy odcisków łap i pazurów różnych zwierząt oraz stóp ludzkich. Postacie zoomorficzne przedstawiane są z reguły statycznie, z wyraźnie zaznaczonymi atrybutami danego zwierzęcia, jak poroże, pióra i inne, dodatkowo ich ciała były dekorowane motywami geometrycznymi; węże miały również atrybuty innych zwierząt, jak pióra i rogi, co budzi skojarzenia z przedstawieniami niektórych mezoamerykańskich bóstw.

Bogactwo ornamentyki ceramiki kultury Mimbres przełożyło się na zainteresowanie się nią nie tylko profesjonalnych badaczy oraz poszczególnych muzeów i placówek naukowych, ale też przyciągnęło licznych poszukiwaczy skarbów, którzy od ponad stu lat pustoszą i niszczą wiele stanowisk tej kultury, właśnie ze względu na chęć zrabowania tej bogato zdobionej ceramiki. Konkretne działania zmierzające do ochrony stanowisk czy odzyskania zabytków kultury Mimbres były wprowadzane stosunkowo późno, bo dopiero od połowy lat 70. XX wieku, gdy powstała Fundacja Mimbres, kierowana początkowo przez Stevena LeBlanca. Współcześnie znanych jest niewiele ponad 10 tysięcy takich naczyń (dane pochodzą z Mimbres Pottery Images Digital Database – MimPIDD – https://core.tdar.org/collection/22070/mimbres-ceramic-database), jednak do końca nie wiadomo, ile jest naczyń rozproszonych w kolekcjach i muzeach prywatnych na całym świecie.