Tradycja Kulturowa Casas Grandes

Wielu badaczy uważa kulturę Casas Grandes, jak i jej największe stanowisko Paquimé za największe i najbardziej złożone na Południowym Zachodzie w okresie prekolumbijskim i protohistorycznym. Chociaż Casas Grandes znajduje się dzisiaj w granicach północnomeksykańskiego stanu Chihuahua, to wydaje się, że geograficznie, ale i kulturowo związane jest najbardziej właśnie z Południowym Zachodem. Od razu należy jednak dodać, że nie brak tam widocznych w architekturze i zabytkach wpływów mezoamerykańskich. Oddziaływania z terenu centralnego Meksyku są na tym stanowisku bodajże najliczniejsze spośród wszystkich pozostałych stanowisk na Południowym Zachodzie.

Często mówi się o tym, że Casas Grandes było swego rodzaju faktorią handlową pomiędzy  Południowym Zachodem a Mezoameryką lub nawet że jego rozwój miał być stymulowany przez pewne ośrodki mezoamerykańskie. Charles C. Di Peso, który badał to stanowisko w latach 60. i 70. XX wieku, twierdził wręcz, że było ono „zapleczem” kultury Pueblo do momentu, gdy azteccy kupcy-szpiedzy (pochteca) przekształcili go w swego rodzaju miejsce do „ekonomicznej eksploatacji” Południowego Zachodu (a właściwie jego części nazwanej przez Di Peso Gran Chichimeca); później ranga i znaczenie ośrodka znacznie spadły. Niektórzy badacze, jak np. Stephen Lekson, widzą jednak w tym ośrodku miejsce, gdzie migrowały „elity” z kultury Pueblo ze stanowisk Aztec Ruins i Salmon Ruins, do których wcześniej miały się przenieść z Kanionu Chaco. Można też przypuszczać, że Casas Grandes wyrosło na wcześniejszych zainteresowaniach tym terenem ludności z Południowego Zachodu (m.in. kultury Mimbres/Mogollon) jako miejscem, przez które przechodziły szlaki handlowe. Z pewnością jednak Casas Grandes stało się swego rodzaju centrum Południowego Zachodu po upadku wielkich stanowisk kultury Pueblo, Hohokam i Mimbres/Mogollon.

Wiele przykładów architektury publicznej i ceremonialnej znaleziono w Paquimé i innych miejscach tradycji Casas Grandes, z licznymi odniesieniami i podobieństwami do Mezoameryki. Przede wszystkim w samym Casas Grandes odkryto kilka boisk, bardzo podobnych do typowych mezoamerykańskich, w tym dwa w kształcie dużej litery I i jedno w kształcie litery T. Do niektórych z tych boisk przylegają gliniane i kamienne kopce platformowe. Kopiec przylegający do południowej części największego boiska w kształcie litery I w Paquimé jest pokryty kamienną okładziną (do tego boiska przylega co najmniej jeszcze jeden kopiec po dłuższej stronie zachodniej). W samym Paquimé znajduje się łącznie 18 kopców, w tym kopce-platformy i figuralne (np. ptaka). Większość monumentalnej, publicznej i ceremonialnej architektury, w tym boiska do gry, kopce platformowe i figuralne, znajduje się w centralnej i zachodniej części terenu, podczas gdy „zwykła” architektura mieszkaniowa i magazynowa jest skoncentrowana we wschodniej części terenu Paquimé.

O obecności elit w Paquimé świadczy zarówno monumentalna i publiczna architektura, jak i skomplikowany system dystrybucji wody – wyraźnie ilustrujący dobrze zaplanowaną i skoordynowaną budowę całego miejsca – wraz z bogatym wyposażeniem grobowym. Niektóre dowody silnie sugerują również kontrolę elit Casas Grandes nad lokalnym i dalekosiężnym handlem z obszarami oddalonymi o setki i tysiące kilometrów od tego ośrodka. Niewątpliwie, jednym z głównych wyznaczników rozwoju Paquimé był handel i wymiana dalekosiężna, a dwoma najważniejszymi przedmiotami egzotycznymi, którymi handlowano, były papugi sprowadzane z północnego Meksyku, a także z lasów tropikalnych południowego Meksyku i granicy między Meksykiem a Gwatemalą oraz muszle pozyskiwane głównie z Zatoki Kalifornijskiej (podczas wykopalisk znaleziono cztery miliony gotowych paciorków i półwyrobów z muszli odkrytych w zaledwie dwóch pomieszczeniach w Casas Grandes). Inne przedmioty będące przedmiotem handlu obejmują miedziane dzwoneczki (wykonywane metodą traconego wosku) i inne wyroby z miedzi, turkus i indyki masowo hodowane w Paquimé; znaleziono również niektóre produkty charakterystyczne dla Wielkich Równin, w tym skóry bizonów. Papugi, podobnie jak indyki, pozyskiwano najprawdopodobniej w celach rytualnych i głównie ze względu na ich bogate upierzenie.

Najbardziej charakterystyczną ceramiką Casas Grandes są naczynia polichromowane. Istnieje wiele rodzajów ceramiki tej kultury, w tym najbardziej znany i rozpoznawalny styl polichromowany Ramos. Ceramika w tym stylu jest dekorowana czarnym lub czerwonym barwnikiem na kremowym lub brązowo-czerwonym tle, a dominują zarówno motywy geometryczne (np. złożone kombinacje linii, motywów schodkowych czy spiral) jak i antropomorficzne i zoomorficzne (ptaki, np. papugi i sowy), a także psy, króliki, borsuki, żaby, węże, jaszczurki i ryby, a także większe zwierzęta, takie jak owce górskie. Nie brakuje też połączonych przedstawień ludzi i zwierząt, np. motyw człowieka-ptaka; ta hybryda może być utożsamiana z szamanem prowadzonym przez ptaka w zaświaty.

Paquimé i cała tradycja Casas Grandes jest przejawem jednej z co najmniej kilku tradycji i kultur północnych obszarów Meksyku (stanów Sonora i Chihuahua), które rozwinęły się tam co najmniej od końca okresu archaicznego. W tym okresie i do przybycia Hiszpanów na tym obszarze wyróżniono sześć głównych tradycji kulturowych: Costa Central, Trincheras, Casas Grandes, Rio Sonora, Huatabampo i Serrena.

Spektakularna architektura i zabytki Casas Grandes oraz jego unikalna rola w rozwoju kulturowym tej części Ameryki Północnej spowodowały, że w roku 1998 stanowisko Casas Grandes jako Archaeological Zone of Paquimé, Casas Grandes (Mexico) zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO. Stanowisko to znajduje się też pod ochroną państwa Meksyk oraz jest zarządzane przez Narodowy Instytut Antropologii i Historii w Meksyku – INAH. Od 1996 roku funkcjonuje tam nowoczesne muzeum, Museo de las Culturas del Norte.